Żupy Krakowskie – skarb Rzeczypospolitej. W 720 rocznicę utworzenia składu solnego w Oświęcimiu.
Żupy Krakowskie – warzelnie i kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, już od schyłku XIII w. pozostawały własnością panującego. Początkowo byli to książęta dzielnicy krakowskiej, a następnie wszyscy polscy królowie. Przedstawione na wystawie dokumenty, od tzw. Statutu Kazimierza Wielkiego 1368r. ukazują szerokie zaangażowanie autorytetu monarchy w sprawy organizacyjne, personalne i ekonomiczne Żup.
Świetność Żup z czasów króla Zygmunta Starego symbolicznie przedstawia niezwykłej wartości zabytek – Róg Bractwa Kopaczy (1534 r.) ufundowany przez królewskiego bankiera i żupnika Seweryna Bonera. Dla części soli wielickiej, przeznaczanej do wywozu i sprzedaży na Śląsku takim pierwszym i głównym miastem był Oświęcim. Pozycję swą zawdzięczał mądrej decyzji ówczesnego księcia cieszyńskiego Mieszka, który 3 września 1291 r. ustanowił w Oświęcimiu skład soli i ołowiu.
Z przeznaczeniem na ten skład produkowano w Wieliczce bałwany z czystej „białej” , a później „szybikowej” soli -nazywano je „oświęcimskimi”. Oprócz wysokiej jakości soli bałwany „oświęcimskie” wyróżniały się rozmiarami. W wieku XIV ważyły ok. 8 cetnarów (400 kg), w XVI – ok. 20 (1000kg), a w XVII ich waga dochodziła nawet do 40 cetnarów (2000 kg). Na prezentowanej wystawie można obejrzeć różnorodne okazy geologiczne pochodzące ze złoża wielickiego, malownicze przykłady wtórnej krystalizacji soli, podstawowe narzędzia służące do jej górniczego pozyskiwania i transportu.
Na wystawie, wśród modeli wozów służących do przewozu soli, statków i planów składów nadwiślańskich zwraca uwagę szkic sytuacyjny składu solnego, urzędu transportowego i portu rzecznego w Dworach koło Oświęcimia, pochodzący już co prawda z czasów austriackich, ale dokumentujący wcześniejsze doświadczenia inżynieryjno-organizacyjne składów królewskich i potwierdzający utrwaloną pozycje Oświęcimia w handlu solą.
Wspomnieniem dawnej świetności Żup i zapomnianej już wartości soli jest otwierająca i zamykająca wystawę prezentacja solniczek – małych arcydzieł sztuki z ekspozycji stałej Muzeum Żup Krakowskich na Zamku Żupnym w Wieliczce.