Zbiory Muzeum
Zbiory Muzeum Zamek w Oświęcimiu liczą obecnie ponad 1350 pozycji inwentarzowych, z czego ponad 90% obiektów jest własnością muzeum, pozostałe 10 % stanowią depozyty. Znaczną część kolekcji muzeum stanowią dary osób prywatnych. Historia gromadzenia zbiorów obecnego muzeum sięga lat 30-tych XX w. kiedy to po raz pierwszy w sposób udokumentowany zorganizowano wystawę prezentującą najcenniejsze pamiątki z przeszłości Oświęcimia. Po II wojnie światowej ideę tę kontynuowało powstałe w 1957 r. Towarzystwo Miłośników Ziemi Oświęcimskiej, któremu udało się pozyskać wiele cennych historycznie obiektów. Zgromadzone eksponaty zostały w 1993 r. przekazane do nowo powstałych Zbiorów Historyczno – Etnograficznych – zalążka dzisiejszego muzeum.
Dział Historii
Dział historii muzeum posiada obecnie ok. 3 tys. obiektów, wśród których najpokaźniejsze są zbiory różnorodnych dokumentów dotyczących regionu, kolekcja starych fotografii i pocztówek z widokami miasta oraz eksponaty związane z powstawaniem, rozwojem i działalnością XIX – wiecznego przemysłu. W grupie dokumentów pisanych obok druków, pism i podań kierowanych do C.K. Starostwa w Oświęcimiu, świadectw i zaświadczeń szkolnych, rachunków kasy miejskiej, korespondencji kierowanej do magistratu itp. szczególne miejsce zajmują: „Uwiadomienie dotyczące jarmarków galicyjskich” z 1782 r., „Uniwersał nakazujący powiadomienie o posiadaniu broni i prochu” z 1776 r., rękopis opatrzony pieczęcią Adama Małachowskiego z 1737 r. rysunki przedstawiające profile brzegów Soły i plany ich umocnienia z 1865 r. oraz „Dyplom nadania tytułu Honorowego Obywatela Miasta Oświęcimia” z 1877 r. Jednym z najważniejszych obiektów historycznych jest pochodząca z XV w. płyta nagrobna Mikołaja Myszkowskiego sprawującego urząd kanclerza za czasów księcia oświęcimskiego Jana IV. Cenną pamiątką szczególnie dla lokalnej społeczności są eksponaty związane z oświęcimską rodziną Orłowskich. Należą do nich: meble (stolik, fotel, sekretarzyk) używane przez seniora rodu Aleksandra- społecznika, długoletniego kierownika poczty oraz kompozytora, pamiętnik oraz dwa zeszyty- zbiory wierszy patriotycznych z pięknymi odręcznymi rysunkami i sentencjami będące własnością Jadwigi – córki Aleksandra Orłowskiego oraz dokument- zawiadomienie o odznaczeniu Adama Orłowskiego Krzyżem Niepodległości za udział w legionach i bohaterską śmierć w walce o niepodległość Polski.
Wśród obiektów kartograficznych na szczególną uwagę zasługują XVI – wieczne mapy Księstwa Oświęcimsko – Zatorskiego z roku 1570 oraz nieco późniejsza z 1592 r. umieszczone w atlasie wybitnego kartografa Abrahama Orteliusa. Dział historii gromadzi także pamiątki związane z funkcjonowaniem i rozwojem przemysłu w mieście. Najliczniejszą grupę stanowią eksponaty po działającej od 1804 r. Fabryce Wódek i Alkoholi Jakuba Haberfelda: listy przewozowe, bloczki rachunków, zestawienia sprzedaży, etykietki, reklamy i różnorodne butelki. Niezwykle cennym źródłem do badań nad historią miasta i jego mieszkańców jest kolekcja starych fotografii i pocztówek obejmująca ok. 300 pozycji. Główny trzon zbiorów ikonograficznych tego działu stanowi kolekcja kart pocztowych i widokówek odziedziczona po zmarłym wybitnym oświęcimskim twórcy i kolekcjonerze- Sławomirze Staszaku. Zdjęcia stanowią ciekawą dokumentację wizerunku starego Oświęcimia (rynku, wzgórza zamkowego, klasztoru Serafitek, kościoła i klasztoru Salezjan), zdarzeń z życia lokalnej społeczności (np. dożynek, uroczystych procesji i pochodów z okazji świąt kościelnych i państwowych) oraz życia codziennego miasta (handlu, przemysłu, spędzania czasu wolnego itp.)
Dział Etnografii
Zbiory działu etnografii muzeum liczą obecnie ponad 1,5 tys. eksponatów. Obiekty te pochodzą przede wszystkim z terenu Oświęcimia . Znaczną część kolekcji stanowią: przedmioty i sprzęty gospodarstwa domowego ( moździerze, młynki, wagi, fajansowe kubki i garnuszki, foremki na ciasta i babeczki, różnorodne żelazka, lokówki, maszyny do szycia itp.), wyposażenie wnętrz mieszkalnych (szafy, stoliki, łóżka, kredensy, zegary szafkowe itp.), elementy bielizny damskiej (koszule, gorsety, halki) i dziecięcej (kaftaniki, koszulki, czapeczki). W części działu obejmującej technikę na szczególną uwagę zasługują: polskiej produkcji rower „Janus” z 1934 r. z kompletnym wyposażeniem, maszyna do pisania firmy „Mercedes”, przedwojenne radio „Imperial” wyprodukowane przez polską firmę Kosmos(polski oddział firmy Philips), aparat fotograficzny Agfa z końca XIX w., który wykonywał zdjęcia przy użyciu szklanych klisz oraz aparat telefoniczny na korbkę z lat 30- tych XX w. Ciekawostką etnograficzną zbiorów jest XIX- wieczna tzw. „kawiarka”- maszynka do samodzielnego palenia świeżej, ziarnistej kawy. Ponadto w posiadaniu muzeum znajduje się zbiór oryginalnie zachowanych odręcznie pisanych przepisów i porad kulinarnych z przełomu XIX i XX w. należących niegdyś do Marii Longchamps de Berier – Bukietyńskiej.
Dział Archeologiczny
Zbiory archeologiczne: Muzealia archeologiczne stanowią na razie niewielką bo liczącą ok. 100 pozycji inwentarzowych kolekcję muzeum. Zbiór eksponatów archeologicznych będących w posiadaniu działu ma charakter regionalny. Znaczną część jego zasobów stanowią zabytki pozyskane w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych na wzgórzu zamkowym po roku 2000, starego miasta oraz z terenu byłej twierdzy Wołek. Do najciekawszych obiektów pochodzących z terenu Oświęcimia należą m.in. średniowieczne topory i siekierki, XV- wieczny obusieczny miecz, gwoździownica, żelazko górnicze, czekan, XV- wieczny zachowany w całości gliniany garnek, podkowy , groty strzał i włóczni. Ponadto w posiadaniu muzeum są tzw. luźne znaleziska z okresu XI – XVIII w.: liczne fragmenty naczyń glinianych, fragmenty kafli, przedmiotów żelaznych, miedzianych i kości zwierzęcych.